Dili, 13-02-2025, Prezidente Autoridade Nasionál Lisensiamentu Ambientál, Institutu Públiku (ANLA.I.P.) Ir.Maximiano de Oliveira, S.T.,M.Eng. Akompaña husi Diretór Unidade Fiskalizasaun Ambientál (UFA), Sr. Norberto de Araújo, no apoiu ofisiál logistik nomós apoiu Gabinete, hala’o enkontru ho parte Instituto Geociências Timor-Leste, (IGTL, I.P.), liu husi ninian Presidente Eng. Job Brites dos Santos, akompaña mós Vise-Presidente hamutuk ho ninian estrutura sira, hala’o seremonia formaliza aseitasaun transferensia viatura Estadu nian ho marka "Toyota Hillux Revo" ba ANLA,I.P. atu nune’e veitura refere hodi utiliza ba ANLA,I.P., hodi hala’o atividade survei inísiu, inspesaun no monitorizasaun iha tereñu. Atividade ne'e hala’o iha lokraik ne’e, iha City 8, peso 2, Rua: Has-laran, Manleuana, Dili.
Iha biban ne’e, Presidente (IGTL,I.P). hateten katak “Razaun ami aseita pedidu husi ANLA,I.P. tanba ami konsidera ANLA,I.P. hanesan Autoridade Ambiente ne'ebe Nia servisu esensiál tebes. sira presiza rekursus no mós kondisaun hodi hala’o sira nia servisu, hanesan halo inspesaun ba impaktu ambientál no sira mós iha responsavél hodi regulariza no kontrola, atividade impaktu ambientál iha tereñu, ho nune’e IGTL,I.P. iha inisiativa hodi fo tulun ba parte ANLA,I.P. hodi hala’o atividade ne’ebé fora husi Cidade nian.
Parte seluk Presidente (ANLA,I.P) hateten: Hau pesoalmente agradese no hato'o obrigado ba Presidente Institutu de Geociências Timor-Leste, (IGTL, I.P.) no Estrutura IGTL.IP tomak ne'ebe mak suporta ANLA.IP no bele ajuda ami nia servisu liu-liu halo monitorizasaun inspesaun ba kompanhia ka proponente sira ne'ebe submete dokumentus ambiental mai iha ANLA.IP no Presidente ANLA mos hato'o agradese ba Direcção Gerál de Gestão do Patrimonio do Estado, ne’ebé aseita ANLA,I.P. ninian pedidu hodi bele fasilita prosesu transferensia ida ne'e.
Direcção Gerál de Gestão do Patrimonio do Estado, Señor Edmundo da Silva hato'o agradese ba Presidente IGTL.IP tamba bele suporta na ANLA.IP liu husi programa ida ne'e no nia fo nia opiniaun hodi fo hanoin de’it ba aseitasaun veitura ne’ebé implementa ona husi parte (IGTL,I.P). Ho (ANLA,I.P)., tanba veitura ne’e ninian plat sei privadu, oinsá veitura refere hodi lori ba parte Direcção Gerál de Gestão do Patrimonio do Estado hodi muda fali sai patrimonio Estado nian”.
Nha Trang, Vietnam - Steering Committee Meeting (SCM) ba dala 84 husi Coordinating Committee for Geoscience Programs in East and Southeast Asia (CCOP) hala'o iha Nha Trang, Vietnam, husi loron 3 to'o 6 Marsu 2025. Partisipa iha sorumutuk ne'e reprezentante prinsipál sira, inklui ANM no IGTL, no fó oportunidade atu diskute aspetu oin-oin husi papél CCOP nian iha avanso jeosiensia iha rejiaun no iha nivel global.
Sorumutu ne'e mós marka nomeasaun husi Sr. MA Sr. MA nu'udar Vise-Diretor-Jeral Departamentu Siensia no Teknolojia & Kooperasaun Internasional iha China Geological Survey nian. Komisaun ne'e apresia lideransa no kontribuisaun husi eis Diretor Tekniku, Dr. Young Joo Lee. Tuir ninia orientasaun, CCOP halo ona esforsu signifikativu hodi habelar influénsia no hasa'e esforsu jeosiensia iha rejiaun.
Wainhira enkontru ne'e remata, nasaun membru CCOP sira afirma fali sira-nia kompromisu atu haforsa esforsu kolaborativu iha jeosiensia, iha rejiaun sira-nian parte leste no Sudeste Aziatiku no iha eskala globál.
Lokalizasaun : Lat -7.67 S, Lon 128.52 E | Mar de Banda, 342.49 km nordeste husi Dili.
𝟭. 𝗚𝗿𝗮𝘂 𝗜𝗻𝘁𝗲𝗻𝘀𝗶𝗱𝗮𝗱𝗲 𝗧𝗲𝗿𝗿𝗮𝗺𝗼𝘁𝗼
Terramoto ida ne’e klasifika ba escala intensidade fraco to’o moderado (II – V Modified Mercalli Intensity) iha area besik epicentro terramoto hanesan iha Municipio Lautem parte Tutuala, Lore, Com, Iliomar, no Lospalos villa, no parte balun iha Municipio Baucau, Viqueque, Manatuto no Dili.
𝟮. 𝗖𝗮𝘂𝘀𝗮 𝗧𝗲𝗿𝗿𝗮𝗺𝗼𝘁𝗼
Rainakdoko ida ne’e causa husi movimento estrutura falha normal ho forma oblique. Considera ba nia profundidade (hiposentro), terramoto ida neé 𝗟𝗔𝗜𝗛𝗔 𝗣𝗢𝗧𝗘𝗡𝗖𝗜𝗔 𝗕𝗔 𝗧𝗦𝗨𝗡𝗔𝗠𝗜.
𝐃𝐚𝐞𝐣𝐞𝐨𝐧/𝐂𝐡𝐮𝐧𝐜𝐡𝐞𝐨𝐧, 𝐑𝐞𝐩ú𝐛𝐥𝐢𝐤𝐚 𝐊𝐨𝐫𝐞𝐚 – 𝐉𝐮𝐥𝐡𝐨 𝟐𝟎𝟐𝟓 – 𝐈𝐧𝐬𝐭𝐢𝐭𝐮𝐭𝐨 𝐝𝐞 𝐆𝐞𝐨𝐜𝐢ê𝐧𝐜𝐢𝐚𝐬 𝐝𝐞 𝐓𝐢𝐦𝐨𝐫-𝐋𝐞𝐬𝐭𝐞 (𝐈𝐆𝐓𝐋) asina Memorando de Entendimentos (MdE) rua importante iha Korea do Sul atu haforsa kooperasaun iha área investigasaun geosiénsia, edukasaun, no fortalese kapasidade institusionál. Vizita no asinatura MdE ne’e hetan kobertura husi 21 media electrónika no kanál televizaun nasionál ida.
Iha dia 21 de Julho, IGTL no 𝐊𝐨𝐫𝐞𝐚 𝐈𝐧𝐬𝐭𝐢𝐭𝐮𝐭𝐞 𝐨𝐟 𝐆𝐞𝐨𝐬𝐜𝐢𝐞𝐧𝐜𝐞 𝐚𝐧𝐝 𝐌𝐢𝐧𝐞𝐫𝐚𝐥 𝐑𝐞𝐬𝐨𝐮𝐫𝐜𝐞𝐬 (𝐊𝐈𝐆𝐀𝐌) formaliza akordu atu kontinua kooperasaun ofisiál depois de pausa durante 11 anos. Parceria foun ida ne’e sei konsentra ba estudos geológiku, avaliasaun rekursu, armazenamentu karbonu, responde ba dezastre no mudansa klimátika, no hadia kapasidade institusionál. KIGAM sei suporta IGTL liuhusi workshop regular, formasaun tekniku baseia ba nesesidade, troka ezpertu, no halo peskiza hamutuk. Seremonia asinatura iha Daejeon marka prezensa husi 𝐏𝐫𝐞𝐳𝐢𝐝𝐞𝐧𝐭𝐞 𝐊𝐈𝐆𝐀𝐌 𝐃𝐫. 𝐊𝐰𝐨𝐧 𝐘𝐢 𝐊𝐲𝐮𝐧, 𝐄𝐦𝐛𝐚𝐢𝐱𝐚𝐝ó𝐫 𝐓𝐢𝐦𝐨𝐫-𝐋𝐞𝐬𝐭𝐞 𝐛𝐚 𝐊𝐨𝐫𝐞𝐚 𝐀𝐧𝐭ó𝐧𝐢𝐨 𝐝𝐞 𝐒á 𝐁𝐞𝐧𝐞𝐯𝐢𝐝𝐞𝐬, 𝐧𝐨 𝐏𝐫𝐞𝐳𝐢𝐝𝐞𝐧𝐭𝐞 𝐈𝐆𝐓𝐋 𝐉𝐨𝐛 𝐁𝐫𝐢𝐭𝐞𝐬 𝐝𝐨𝐬 𝐒𝐚𝐧𝐭𝐨𝐬.
Iha dia 23 de Julho, 𝐈𝐆𝐓𝐋 asina MOU segundu ho 𝐊𝐚𝐧𝐠𝐰𝐨𝐧 𝐍𝐚𝐭𝐢𝐨𝐧𝐚𝐥 𝐔𝐧𝐢𝐯𝐞𝐫𝐬𝐢𝐭𝐲 (𝐊𝐍𝐔) iha Chuncheon ho objetivo atu promove troka ezpertu akademika no peskiza hamutuk iha área geológia. Akordu ida ne’e sei fasilita servisu kampu hamutuk, troka estudante no profesór, no fó oportunidade atu halo estudu pós-graduadu ba funsionáriu IGTL. Inisiativa ida ne’e hetan asesoria teknika husi Korea International Cooperation Agency (KOICA) no KIGAM, no espera atu aumenta imajen KNU iha komunidade sientifika geológika iha rejiaun Ázia-Pasífiku.
Parceria sira ne’e reprezenta passo estratéjiku ba Timor-Leste atu assegura dezenvolvimentu sustentavel ba rekursu naturais sira, fortalese kapasidade responde ba dezastre naturais, no aumenta kooperasaun sientífiku no akademiku internasionál.
𝐋𝐢𝐠𝐚𝐬𝐚𝐮𝐧 𝐍𝐨𝐭í𝐬𝐢𝐚:
• 지질자원연-동티모르, 11년만 협력 재개 | 서울경제
• 11년 만의 협력 재개, 지질자원연-동티모르 다시 맞잡은 손 < 연구원 < ETN기업 < 기사본문 - 에너지타임뉴스
• 강원대·동티모르지구과학연구소 '지질학 분야 교류' 협약 체결 - 노컷뉴스
• KIGAM Signs MOU with IGTL (Instituto de Geociencias de Timor-Leste) | KIGAM News | Community : KOREA INSTITUTE OF GEOSCIENCE AND MINERAL RESOURCES
• 지질연, 동티모르 지구과학연구소와 지질조사 협력 MOU / 채널A / 뉴스A 라이브 - YouTube
𝗗𝗶𝗹𝗶, 𝟬𝟵 𝗦𝗲𝘁𝗲𝗺𝗯𝗿𝗼 𝟐𝟎𝟐𝟓— Sua Eselénsia Secretário de Estado da Eletricidade, Água e Saneamento-SEEAS, Santos Noronha hamutuk ho Prezidenti Konsellu Administrasaun EDTL, EP, Marito Ferreira Ph.D, Prezidenti IGTL, IP, Sr. Job Brites dos Santos no Diretor Unidade de Investimento Estrategico (UIE)-MPIE, Sr. Kassius Klei de Jesus Marcelino ho ekipa tékniku husi MPIE, SEEAS, DNRAS, no EDTL, EP realiza enkontru ho ekipa husi IGTL, IP, iha sala enkontru Gabinete SEEAS, Caicoli.
Objetivu husi enkontru ida ne’e, Prezidenti IGTL, E,P ho nia ekipa tékniku sira halo aprezentasaun ba Sua Eselésia SEEAS relasiona ho rezultadu levantamentu dadus Jeolojia(Landslide) ou rai halai iha área Sentrál Mini Hydro Power antes submete ba ADB.
Iha intervensaun Sua Eselénsia SEEAS hateten katak, Mini Hydro Power iha suku Gari-Uai konsidera importante tebes tanba bele fó impaktu pozitivu ba Governu liu-liu ba fornesimentu enerjia eletrika no kanalizasaun bé-mós ba komunidade sira área refere.
Alende ne’e, Sua Eselénsia SEEAS mós husu ba ekipa tékniku sira atu kontinua nafatin servisu hamutuk hodi buka solusaun di'ak ba reativasaun Sentrál Mini Hydro Power ne’ebé avaria kuaze tempu naruk. Durante diskusaun, Sua Eselénsia SEEAS rekoñe katak ekipa IGTL, IP nia kontribuisaun ba parte Jeolojia konsidera importante tebes hodi garante sustentabilidade funsionamentu Mini Hydro Power ida ne’e ba longu prazu. Tanba durante ne’e, ita dependente liu ba iha utilizasaun mina ba sentrál eletrika hodi fornese enerjia ba komunidade sira. "Se karik halo reativasaun ba obra ida ne’e iha tempu badak bele kontribui hodi halo poupansa despazas ba mina, maske ita konsidera obra ida ne’e ho eskala ne'ebé ki'ik."
Partisipa iha enkontru ida ne'e mau husi ekipa IGTL, IP, MPIE, DNRAS, no EDTL, EP.
Iha loron 17 de Setembro 2025, Prezidente IGTL, Sr. Job Brites dos Santos, hamutuk ho ekipa téknika no administrativa, simu vizita cortezia husi Prezidente Autoridade Munisípiu Bobonaro, Sr. Paulo Moniz Maia, hamutuk ho nia ekipa.
Objetivu vizita ida-ne’e mak atu fortalese relasaun institusionál, konhese di’ak liu tan servisu IGTL, no mos hatene prográma ne’ebé IGTL hala’o iha Munisípiu Bobonaro.
Iha oportunidade ne’e, IGTL aprezenta deskobrimentu 𝐟𝐨𝐬𝐬𝐢𝐥 𝐈𝐜𝐭𝐡𝐲𝐨𝐬𝐚𝐮𝐫𝐮𝐬 iha 𝐟𝐨𝐡𝐨 𝐋𝐞𝐬𝐮𝐥𝐮𝐥𝐢, Postu Administrativu Cailaco, Munisípiu Bobonaro, no diskuti asuntu importante hanesan:
• Importánsia fóssil Ichthyosaur ba istória natural Timor-Leste, edukasaun, kultura no turismu;
• Prezervasaun no proteksaun sitiu fóssil Ichthyosaur;
• Koperasaun IGTL ho Autoridade Munisípiu Bobonaro iha peskiza geosiénsia.
Prezidente IGTL informa mos katak iha fulan Outubru 2025 sei komesa eskavasaun segundu iha Lesululi, ho partisipasaun husi ekipa 𝐈𝐆𝐓𝐋, especialista husi 𝐔𝐧𝐢𝐯𝐞𝐫𝐬𝐢𝐝𝐚𝐝𝐞 𝐔𝐩𝐩𝐬𝐚𝐥𝐚 (𝐒𝐮é𝐜𝐢𝐚), 𝐔𝐧𝐢𝐯𝐞𝐫𝐬𝐢𝐝𝐚𝐝𝐞 𝐎𝐬𝐥𝐨 (𝐍𝐨𝐫𝐮𝐞𝐠𝐚), no mos 𝐁𝐫𝐢𝐭𝐢𝐬𝐡 𝐁𝐫𝐨𝐚𝐝𝐜𝐚𝐬𝐭𝐢𝐧𝐠 𝐂𝐨𝐫𝐩𝐨𝐫𝐚𝐭𝐢𝐨𝐧 (𝐁𝐁𝐂) ne’ebé sei halo preparasaun ba film dokumentáriu sientífiku iha tinan 2026.
Iha loron 26 de Setembro 2025, Instituto de Geociências de Timor-Leste (IGTL) partisipa iha 𝐓𝐢𝐦𝐨𝐫-𝐋𝐞𝐬𝐭𝐞 𝐁𝐮𝐬𝐢𝐧𝐞𝐬𝐬 𝐅𝐨𝐫𝐮𝐦 𝟐𝟎𝟐𝟓, ne’ebé hala’o iha Osaka, Japão, ho tema “𝑻𝒉𝒆 𝑵𝒆𝒘 𝑯𝒐𝒓𝒊𝒛𝒐𝒏 𝒐𝒇 𝑶𝒑𝒑𝒐𝒓𝒕𝒖𝒏𝒊𝒕𝒚 𝒊𝒏 𝒕𝒉𝒆 𝑷𝒆𝒕𝒓𝒐𝒍𝒆𝒖𝒎 𝒂𝒏𝒅 𝑴𝒊𝒏𝒆𝒓𝒂𝒍 𝑺𝒆𝒄𝒕𝒐𝒓.” IGTL reprezenta husi Presidente Sr. 𝐉𝐨𝐛 𝐁𝐫𝐢𝐭𝐞𝐬 𝐝𝐨𝐬 𝐒𝐚𝐧𝐭𝐨𝐬, no Sr. 𝐀𝐧𝐝𝐫é 𝐑𝐚𝐦 𝐝𝐚 𝐒𝐢𝐥𝐯𝐚 𝐒𝐨𝐚𝐫𝐞𝐬, Chefe Unidade Prospesaun Rekursus Minerais no Jeotermíku.
IGTL integra iha delegasaun oficial husi Timor-Leste ne’ebé lidera husi Sua Exelénsia Ministru Petróleu no Rekursu Minerais, Sr. 𝐅𝐫𝐚𝐧𝐜𝐢𝐬𝐜𝐨 𝐝𝐚 𝐂𝐨𝐬𝐭𝐚 𝐌𝐨𝐧𝐭𝐞𝐢𝐫𝐨, hamutuk ho Prezidente Komisaun C, Sra. 𝐂𝐞𝐝𝐞𝐥𝐢𝐳𝐢𝐚 𝐅𝐚𝐫𝐢𝐚 𝐝𝐨𝐬 𝐒𝐚𝐧𝐭𝐨𝐬, Prezidente Komisaun D, Sr. 𝐑𝐢𝐜𝐚𝐫𝐝𝐨 𝐁𝐚𝐩𝐭𝐢𝐬𝐭𝐚, no mos lideransa instituisaun tutela sira hanesan Prezidente ANP, Presidente ANM, Presidente TIMOR GAP, no Presidente MRT, inklui representante husi Ministériu Planeamentu no Investimentu Estratéjiku (MPIE), CNA, TradeInvest, Sunda Energy, Osaka Gas, no Estrella Resources.
Durante forum ne’e, Prezidente IGTL hato’o aprezentasaun ho títulu “𝐏𝐞𝐭𝐫𝐨𝐥𝐞𝐮𝐦 𝐚𝐧𝐝 𝐌𝐢𝐧𝐞𝐫𝐚𝐥 𝐏𝐫𝐨𝐬𝐩𝐞𝐜𝐭𝐬 𝐢𝐧 𝐓𝐢𝐦𝐨𝐫-𝐋𝐞𝐬𝐭𝐞: 𝐅𝐢𝐧𝐝𝐢𝐧𝐠𝐬 𝐟𝐫𝐨𝐦 𝐈𝐆𝐓𝐋.” Nia aprezentasaun deskreve instituto nia papel no rezultadu servisu husi IGTL iha área kartografia jeolójika, prospesaun rekursu minerais no petróleu, estudu hidrojeolójiku no jeotérmiku, engenharia jeolójika no mós avaliasaun risku jeolójiku iha Timor-Leste.
Aprezentasaun ne’e destaka potensia kresimentu setór petróleu no minerais Timor-Leste nian, hodi hatudu oportunidade foun ba esplorasaun, investimentu, no dezenvolvimentu ne’ebé sustentável. Além de demonstrasaun dadus tékniku sira, IGTL hakarak mos atu ilustra oinsá rekursu sira ne’e bele dezenvolve ba projetu ne’ebé viável, parcerias estratéjiku, no benefísiu ekonómiku iha iha longu prazu ba Timor-Leste.
Iha sessão apresentasaun materiál no diskusaun panel, forum ne’e modera husi Sr. 𝐎𝐤𝐭𝐨𝐯𝐢𝐚𝐧𝐨 𝐕𝐢𝐞𝐠𝐚𝐬 𝐓𝐢𝐥𝐦𝐚𝐧 𝐝𝐞 𝐉𝐞𝐬𝐮𝐬, Ofisiál Sénior Engenaria Jeolójika do IGTL, ne’ebé atualmente frequenta iha kursu doutoramentu iha Universidade Yamaguchi, Japão.
IGTL espera katak apresentasaun ida-ne’e sei fó informasaun útil ba audénsia, reforsa konfiansa iha setór rekursu natural Timor-Leste, no sai referénsia prátiku atu orienta desizaun kona-ba negósiu no investimentu iha futuru.
Instituto de Geociências de Timor-Leste (IGTL) ofisiálmente simu ekipa tékniku husi Badan Meteorologi, Klimatologi, dan Geofisika (BMKG) ne’ebé lidera husi 𝐃𝐫. 𝐃𝐚𝐫𝐲𝐨𝐧𝐨, 𝐒.𝐒𝐢., 𝐌.𝐒𝐢., Diretor ba Terremotu no Tsunami.
Objetivu vizita ne’e mak atu apoia IGTL iha preparasaun ba 𝐋𝐚𝐧ç𝐚𝐦𝐞𝐧𝐭𝐮 𝐀𝐩𝐥𝐢𝐤𝐚𝐬𝐚𝐮𝐧 𝐀𝐥𝐞𝐫𝐭𝐚 𝐒í𝐬𝐦𝐢𝐤𝐚, ne’ebé sei hala’o iha loron 8 de Outubru 2025, iha Sala Elizabeth, edifísiu City 8, Rua Has laran, Manleuana, Dili.
Dili, 7 de Outubru de 2025 — Instituto de Geociências de Timor-Leste (IGTL) ofisiálmente simu Chefe 𝑩𝒂𝒅𝒂𝒏 𝑴𝒆𝒕𝒆𝒐𝒓𝒐𝒍𝒐𝒈𝒊, 𝑲𝒍𝒊𝒎𝒂𝒕𝒐𝒍𝒐𝒈𝒊, 𝒅𝒂𝒏 𝑮𝒆𝒐𝒇𝒊𝒔𝒊𝒌𝒂 (𝑩𝑴𝑲𝑮) husi Indonézia, 𝐏𝐫𝐨𝐟.ª 𝐈𝐫. 𝐃𝐰𝐢𝐤𝐨𝐫𝐢𝐭𝐚 𝐊𝐚𝐫𝐧𝐚𝐰𝐚𝐭𝐢, 𝐌.𝐒𝐜., 𝐏𝐡.𝐃., hamutuk ho nia ekipa iha Dili.
Vizita ofisiál ida ne’e reflete fortalesimentu kooperasaun entre IGTL no BMKG iha área geosiénsia no mitigasaun desastre naturais.
Durante nia estadia iha Timor-Leste, 𝐏𝐫𝐨𝐟.ª 𝐃𝐰𝐢𝐤𝐨𝐫𝐢𝐭𝐚 sei partisipa no sai oradora prinsipal iha serimónia lansamentu 𝐀𝐩𝐥𝐢𝐤𝐚𝐬𝐚𝐮𝐧 𝐀𝐥𝐞𝐫𝐭𝐚 𝐒í𝐬𝐦𝐢𝐤𝐚 𝐈𝐆𝐓𝐋 nian, ne’ebé sei hala’o iha loron 8 de Outubru de 2025, iha Sala Elizabeth, City 8, Rua Has-Laran, Manleuana, Dili.
Aplikasaun ida ne’e reprezenta inovasaun importante husi IGTL atu reforsa sistema monitorizasaun no alerta sismíku iha Timor-Leste, hodi haforsa preparasaun husi komunidade no kapasidade resposta iha kazu okorênsia sismíka
Inisiativa ida ne’e 𝐞𝐟𝐥𝐞𝐭𝐞 𝐞𝐬𝐟𝐨𝐫𝐬𝐮 𝐡𝐚𝐦𝐮𝐭𝐮𝐤 entre 𝐈𝐆𝐓𝐋, 𝐁𝐌𝐊𝐆 ho 𝐀𝐏𝐂 atu reforsa preparasaun no reziliénsia rejionál hodi hasoru dezastre naturais liu husi koperasaun no utilizasaun teknologi geosiéntifiku avansadu.
𝐈𝐧𝐬𝐭𝐢𝐭𝐮𝐭𝐨 𝐝𝐞 𝐆𝐞𝐨𝐜𝐢ê𝐧𝐜𝐢𝐚𝐬 𝐝𝐞 𝐓𝐢𝐦𝐨𝐫-𝐋𝐞𝐬𝐭𝐞 (IGTL), parseria ho 𝐀𝐠ê𝐧𝐜𝐢𝐚 𝐌𝐞𝐭𝐞𝐨𝐫𝐨𝐥ó𝐠𝐢𝐜𝐚, 𝐂𝐥𝐢𝐦𝐚𝐭𝐨𝐥ó𝐠𝐢𝐜𝐚 𝐞 𝐆𝐞𝐨𝐟í𝐬𝐢𝐜𝐚 𝐝𝐚 𝐈𝐧𝐝𝐨𝐧é𝐬𝐢a (BMKG), ofisiálmente lança ona sistema baseado iha web no aplikasaun telemóvel atu halo alerta ba terramotos no tsunami — disponívél ona iha 𝐢𝐎𝐒 no 𝐀𝐧𝐝𝐫𝐨𝐢𝐝.
Favor haree vídeo ida ne’e atu hatene liu tan kona-ba sistema ida ne’e, inklui maneira atu asesu ba nia website no instala nia aplikasaun.
Audio iha video ne'e uza lingua 𝐓𝐞𝐭𝐮𝐦, no legenda iha lingua 𝐈𝐧𝐠𝐥ê𝐬 sei disponívél tempo badak.
𝐈𝐆𝐓𝐋 hola parte husi delegasaun ofisiál Timor-Leste, ne’ebé lidera husi 𝐒𝐮𝐚 𝐄𝐱𝐜𝐞𝐥ê𝐧𝐜𝐢𝐚 𝐌𝐢𝐧𝐢𝐬𝐭𝐫𝐮 𝐏𝐞𝐭𝐫ó𝐥𝐞𝐮 𝐧𝐨 𝐑𝐞𝐜𝐮𝐫𝐬𝐨 𝐌𝐢𝐧𝐞𝐫𝐚𝐢𝐬, 𝐒𝐫. 𝐅𝐫𝐚𝐧𝐜𝐢𝐬𝐜𝐨 𝐝𝐚 𝐂𝐨𝐬𝐭𝐚 𝐌𝐨𝐧𝐭𝐞𝐢𝐫𝐨, hamutuk ho reprezentante husi 𝐀𝐮𝐭𝐨𝐫𝐢𝐝𝐚𝐝𝐞 𝐍𝐚𝐜𝐢𝐨𝐧𝐚𝐥 𝐝𝐨𝐬 𝐌𝐢𝐧𝐞𝐫𝐚𝐢𝐬, no mos 𝐌𝐮𝐫𝐚𝐤 𝐑𝐚𝐢 𝐓𝐢𝐦𝐨𝐫.
Durante konferénsia ne’e, Ministériu Petróleu no Rekurso Minerais halo sesaun espesiál ida ho naran “𝑺𝒐𝒇𝒕 𝑨𝒏𝒏𝒐𝒖𝒏𝒄𝒆𝒎𝒆𝒏𝒕 𝒐𝒇 𝒕𝒉𝒆 2𝒏𝒅 𝑳𝒊𝒄𝒆𝒏𝒔𝒊𝒏𝒈 𝑹𝒐𝒖𝒏𝒅, 𝑰𝒏𝒗𝒆𝒔𝒕𝒎𝒆𝒏𝒕 𝑶𝒑𝒑𝒐𝒓𝒕𝒖𝒏𝒊𝒕𝒊𝒆𝒔, 𝒂𝒏𝒅 𝑷𝒂𝒓𝒕𝒏𝒆𝒓𝒔𝒉𝒊𝒑.” Sesaun ida ne’e partisipa husi 𝐒𝐮𝐚 𝐄𝐱𝐜𝐞𝐥ê𝐧𝐜𝐢𝐚 𝐒𝐫𝐚. 𝐈𝐧ê𝐬 𝐌𝐚𝐫𝐢𝐚 𝐝𝐞 𝐀𝐥𝐦𝐞𝐢𝐝𝐚, 𝐄𝐦𝐛𝐚𝐢𝐱𝐚𝐝𝐨𝐫𝐚 𝐓𝐢𝐦𝐨𝐫-𝐋𝐞𝐬𝐭𝐞 ba 𝐀𝐮𝐬𝐭𝐫𝐚𝐥𝐢𝐚, 𝐒𝐫. 𝐆𝐫𝐚𝐧𝐭 𝐖𝐢𝐥𝐬𝐨𝐧, 𝐄𝐱𝐞𝐜𝐮𝐭𝐢𝐯𝐞 𝐂𝐡𝐚𝐢𝐫𝐦𝐚𝐧 husi 𝐓𝐈𝐕𝐀𝐍, 𝐒𝐫. 𝐂𝐡𝐫𝐢𝐬𝐭𝐨𝐩𝐡𝐞𝐫 𝐃𝐚𝐰𝐬, 𝐌𝐚𝐧𝐚𝐠𝐢𝐧𝐠 𝐃𝐢𝐫𝐞𝐜𝐭𝐨𝐫 husi 𝐄𝐬𝐭𝐫𝐞𝐥𝐥𝐚 𝐑𝐞𝐬𝐨𝐮𝐫𝐜𝐞𝐬 𝐋𝐢𝐦𝐢𝐭𝐞𝐝, no mos ofisiál governu sira no representante setór privadu ne’ebé partisipa iha 𝐈𝐌𝐀𝐑𝐂 2025.
Nudár parte integral husi programa ida ne’e, Prezidente 𝐈𝐆𝐓𝐋 halo aprezentasaun ida ho titulu “𝑨𝒏 𝑼𝒑𝒅𝒂𝒕𝒆 𝒐𝒏 𝒕𝒉𝒆 𝑴𝒊𝒏𝒆𝒓𝒂𝒍 𝑹𝒆𝒔𝒐𝒖𝒓𝒄𝒆 𝑷𝒐𝒕𝒆𝒏𝒕𝒊𝒂𝒍 𝒐𝒇 𝑻𝒊𝒎𝒐𝒓-𝑳𝒆𝒔𝒕𝒆”. Aprezentasaun ne’e destaka papel 𝐈𝐆𝐓𝐋 no progresu foun sira iha mapeamentu jeolójiku, atividades prospesaun minerais, no dadus foun ne’ebé ajuda hodi hasae konhesimentu no kompreensaun kona ba potensialidade rekursu minerais iha Timor-Leste. Esforsu sira ne’e halo ho objetivu atu atrai investimentu no promove dezenvolvimentu sustentavel iha setór ida ne’e.
Instituto de Geociências de Timor-Leste (𝐈𝐆𝐓𝐋) ho orgullu partisipa iha Kongresu ba dala 52 husi Asosiasaun Internasionál Hidrojeólogu (𝐈𝐀𝐇), ne'ebé hala'o husi loron 8 to 13 de setembru de 2025 iha Melbourne, Austrália. Kongresu ne'e halibur hidrojeólogu sira, peskizadór, no instituisaun importante sira husi mundu tomak atu fahe koñesimentu no inovasaun iha siénsia be’e rai-okos no jestaun be’e ne'ebe sustentável.
Iha eventu ne’e, 𝐈𝐆𝐓𝐋 apresenta peskiza importante rua:
• 𝐒𝐫. 𝐌𝐚𝐫𝐜𝐚𝐥 𝐗𝐢𝐦𝐞𝐧𝐞𝐬 hato’o aprezentasaun ho títulu “𝑨𝒗𝒂𝒍𝒊𝒂𝒔𝒂𝒖𝒏 𝑲𝒂𝒓𝒂𝒌𝒕𝒆𝒓í𝒔𝒕𝒊𝒌𝒂 𝑯𝒊𝒅𝒓á𝒖𝒍𝒊𝒌𝒂 𝑨𝒒𝒖𝒊𝒇é𝒓𝒖 𝑼𝒛𝒂 𝑷𝒖𝒎𝒑𝒊𝒏𝒈 𝑻𝒆𝒔𝒕 𝒏𝒐 𝑫𝒂𝒅𝒖𝒔 𝑳𝒊𝒕𝒐𝒍ó𝒋𝒊𝒌𝒖 𝒉𝒖𝒔𝒊 𝑨𝒌𝒖𝒎𝒖𝒍𝒂𝒔𝒂𝒖𝒏 𝑭𝒍𝒖𝒗𝒊𝒐-𝑫𝒆𝒍𝒕𝒂𝒊𝒌𝒖 𝑩𝒂𝒊𝒙𝒖 𝑲𝒐𝒎𝒐𝒓𝒐, 𝑫𝒊𝒍𝒊, 𝑻𝒊𝒎𝒐𝒓-𝑳𝒆𝒔𝒕𝒆.” Estudu ne’e hatudu koñesimentu importante kona-ba disponibilidade be’e rai-okos no dezempeñu aquiféru iha area abastesimentu be’e ida nebé importante liu iha Timor-Leste.
• 𝐃𝐫. 𝐂𝐚𝐫𝐥𝐨𝐬 𝐌𝐢𝐫𝐚𝐥𝐝𝐨 𝐎𝐫𝐝𝐞𝐧𝐬 aprezenta “𝑴𝒆𝒕𝒐𝒅𝒐𝒍𝒐𝒋𝒊𝒂 𝒃𝒂 𝒎𝒂𝒑𝒆𝒂𝒎𝒆𝒏𝒕𝒖 𝒉𝒊𝒅𝒓𝒐𝒋𝒆𝒐𝒍ó𝒋𝒊𝒌𝒖 𝑻𝒊𝒎𝒐𝒓-𝑳𝒆𝒔𝒕𝒆 𝒊𝒉𝒂 𝒆𝒔𝒌𝒂𝒍𝒂 1:50,000 – 𝒂𝒑𝒍𝒊𝒌𝒂𝒔𝒂𝒖𝒏 𝒊𝒅𝒂 𝒃𝒂 𝑬𝒏𝒌𝒍𝒂𝒗𝒆 𝑶𝒆𝒄𝒖𝒔𝒔𝒊” Servisu pioneiru ida ne'e kontribui ba dezenvolvimentu mapa hidrojeolójiku sistemátiku ba Timor-Leste, ne'ebé krusiál ba planeamentu no jestaun be’e rai-okos nian.